4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 4. Maddesinde “Kanunda belirtilen hallerde ihtiyaçların, idare tarafından davet edilen isteklilerle teknik şartların ve fiyatın görüşülerek doğrudan temin edilebildiği usul” olarak tanımlanan doğrudan temin kamu alım yöntemlerinden biridir.
Bu usul ile 22 maddede sayılan tüm bentler için ilan yapılmaksızın, teminat alınmaksızın, ihale komisyonu kurma ve bu Kanunun 10 uncu maddesin de sayılan yeterlilik koşullarını arama zorunluluğu olmaksızın ihtiyaçların temin edilmesi mümkündür. Bu yönüyle diğer ihale yöntemlerinden ayrılan alım usulünün, bir ihale yöntemi değil, bir temin yöntemi olduğu kabul edilmektedir.
Nitekim, Kanunun “Doğrudan Temin” başlıklı 22. maddesinde[1] kamu idarelerince ihtiyaç duyulan bazı hallerde ilân yapılmaksızın ve teminat alınmaksızın doğrudan temin ile alım yapılabileceği öngörülmüştür. Kanunun 22. Maddesinde bu haller sayma yöntemi ile tahdidi bir şekilde belirlenmiştir. Anılan maddeye göre aşağıdaki durumlarda doğrudan temin ile alım yapılabilir:
“a) İhtiyacın sadece gerçek veya tüzel tek kişi tarafından karşılanabileceğinin tespit edilmesi.
b) Sadece gerçek veya tüzel tek kişinin ihtiyaç ile ilgili özel bir hakka sahip olması.
c) Mevcut mal, ekipman, teknoloji veya hizmetlerle uyumun ve standardizasyonun sağlanması için zorunlu olan mal ve hizmetlerin, asıl sözleşmeye dayalı olarak düzenlenecek ve toplam süreleri üç yılı geçmeyecek sözleşmelerle ilk alım yapılan gerçek veya tüzel kişiden alınması.
d) Büyükşehir belediyesi sınırları dahilinde bulunan idarelerin onbeş milyar, diğer idarelerin beşmilyar Türk Lirasını aşmayan ihtiyaçları ile temsil ağırlama faaliyetleri kapsamında yapılacak konaklama, seyahat ve iaşeye ilişkin alımlar.(1)
e) İdarelerin ihtiyacına uygun taşınmaz mal alımı veya kiralanması.
f) (Değişik: 20/11/2008-5812/8 md.) Özelliğinden ve belli süre içinde kullanılma zorunluluğundan dolayı stoklanması ekonomik olmayan veya acil durumlarda kullanılacak olan ilaç, aşı, serum, anti-serum, kan ve kan ürünleri ile ortez, protez gibi uygulama esnasında hastaya göre belirlenebilen ve hastaya özgü tıbbî sarf malzemeleri, test ve tetkik sarf malzemeleri alımları.
g) Milletlerarası tahkim yoluyla çözülmesi öngörülen uyuşmazlıklarla ilgili davalarda, Kanun kapsamındaki idareleri temsil ve savunmak üzere Türk veya yabancı uyruklu avukatlardan ya da avukatlık ortaklıklarından yapılacak hizmet alımları.
h) (Ek: 12/12/2003-5020/28 md.; Değişik: 20/11/2008-5812/8 md.) 8/1/1943 tarihli ve 4353 sayılı Kanunun 22 ve 36 ncı maddeleri uyarınca Türk veya yabancı uyruklu avukatlardan hizmet alımları ile fikri ve sınai mülkiyet haklarının ulusal ve uluslararası kuruluşlar nezdinde tescilini sağlamak için gerçekleştirilen hizmet alımları.
ı) (Ek: 15/5/2008-5763/35 md.) Türkiye İş Kurumunun, 25/6/2003 tarihli ve 4904 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin (b) ve (c) bentlerinde sayılan görevlerine ilişkin hizmet alımları ile 25/8/1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun 48 inci maddesinin yedinci fıkrasında sayılan görevlerine ilişkin hizmet alımları,
i) (Ek: 20/11/2008-5812/8 md.; Değişik: 19/11/2013-6504/1 md.) Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi, Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların halkoyuna sunulması, milletvekili genel ve ara seçimleri, mahalli idareler ile mahalle muhtarlıkları ve ihtiyar heyetleri genel ve ara seçimi dönemlerinde Yüksek Seçim Kurulunun ihtiyacı için yapılacak filigranlı oy pusulası kâğıdı ile filigranlı oy zarfı kâğıdı alımı, oy pusulası basımı, oy zarfı yapımı hizmetleri ile bu seçimlere yönelik her türlü seçim malzemelerinin alımı ile yurt dışı seçim harcamaları, il seçim kurulu başkanlıkları tarafından alınacak oy pusulası basım hizmeti alımı.
Bu maddeye göre yapılacak alımlarda, ihale komisyonu kurma ve 10 uncu maddede sayılan yeterlik kurallarını arama zorunluluğu bulunmaksızın, ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak ihtiyaçlar temin edilir.”
4734 sayılı Kanunda bir temin yöntemi olarak kamu idarelerine yukarıda belirtilen hallerde bir takım yükümlülüklerle uğraşmak zorunda bırakmadan alım yapmalarına olanak sağlayan doğrudan temin, hizmetlerin kolaylıkla ifa edilmesini imkan tanıyan bir alım usulüdür.
Doğrudan temin usulüyle alımlarda, diğer kamu ihale yöntemlerinde yerine getirilmesi zorunlu olan aşağıdaki şu hususlar aranılmaksızın alım yapılması mümkündür:
- Bu usulde teminat(geçici/kesin) alınması ve ilan yapılması,
- İhale komisyonu kurulması ve ihale kararı alınması,
- İhale dokümanı hazırlanması ve yaklaşık maliyet tespiti,
- Şartname hazırlanması ve sözleşme yapılması,
- Yazılı teklif alınması ve pazarlık yapılması,
- 4734 Sayılı Kanunun 10’uncu maddesinde belirtilen yeterlik kriterlerinin aranılması,
- İhalelere katılmaktan yasaklamanın bulunup bulunmadığının teyidi zorunlu değildir.
Bununla birlikte, bu yöntemde de idarelerin her halükarda yerine getirmesi gerek bir takım zorunluluklar bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir.
- Piyasa fiyat araştırması için yazılı olarak idareden “en az bir kişi” görevlendirilmelidir.
- Görevlendirilen kişi/kişiler piyasada fiyat araştırması yapmak zorundadırlar.
- En uygun teklifi sunan kişi ya da firmadan alım yapılmadan önce, harcama yetkilisinden onay alınmalıdır.
- Belli bir süreyi gerektiren işlerde, alımın sözleşmeye bağlanması zorunludur.
Doğrudan Teminle Kamu Alımı İş Akış Süreci
- Kamu Alımı İhtiyacının Tespiti (İhtiyaç Tespit Tutanağı)
- Doğrudan Temin Onay Belgesi Düzenlenmesi (Onay Belgesi)
- Piyasa Fiyat Araştırması (Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağı)
- En Uygun Bedelin Tespiti
- Şartnamenin Hazırlanması (Gerektiği Teknik Şartname )
- İhale Onay Belgesi Düzenlenmesi (II. Onay Belgesi)
- En Uygun Teklifi Verenle Sözleşme Yapılması (Sözleşme)
- Taahhüdün İfasına Başlanılması
- Hakediş Ödemelerinin Yapılması
- Kamu Alımının Tamamlanması
- Teslim ve Kabul (Kabul Tutanağı)
- Ödeme Belgesi Düzenlenmesi ve İmzalanması
- Ödemenin Gerçekleştirilmesi
- Mali Kontrol İçin Emri Ve Eki Harcama Belgelerinin Gönderilmesi
- Kamu İhale Kurumuna Bildirim (Doğrudan Temin Kayıt Formu)
Doğrudan temin yöntemiyle yapılacak kamu alımlarında izlenecek prosedürler bu amaçla çıkarılan yönetmeliklerde detaylı olarak açıklanmıştır. Kamu idarelerince bu usullerin icrasında ve yorumunda hataya düşülmesi durumunda harcama yetkilileri ile idarelerin mali hizmet birimlerinde görev alanlar hakkında hukuki, cezai ve mali sorumluklar ortaya çıkabilmektedir. Sayıştay denetimlerinde bu usullerin izlenmesinde düşülen hataları tespit eden çok sayıda rapor bulunmakta ve tazmin yoluna gidildiği görülmektedir.
Av.Burak EVCİ
